Günlük yaşamda kullandığımız her şey maddelerden oluşur. Bu maddeler zamanla değişebilir, farklı hâllere geçebilir veya yeni maddeler oluşabilir. Örneğin suyun buharlaşması, demirin paslanması ya da şekerin suda çözünmesi birer madde değişimidir. Bu ünitede, maddenin fiziksel ve kimyasal değişimlerini, hâl değişimlerini ve erime-donma gibi olayları öğreneceksin.

---

1) Madde ve Özellikleri

• Madde: Kütlesi ve hacmi olan her şeydir.

• Maddeler; katı, sıvı ve gaz hâlde bulunabilir.

Örnekler

• Katı: Taş, kalem, masa.

• Sıvı: Su, süt, zeytinyağı.

• Gaz: Hava, oksijen, karbondioksit.

---

2) Fiziksel Değişim

Tanım: Maddenin şekli, hâli veya görünüşü değişir ama yapısı aynı kalır.

Özellikleri

• Yeni madde oluşmaz.

• Geri dönüşebilir.

Örnekler

• Buzun erimesi (su olur).

• Kağıdın yırtılması.

• Şekerin suda çözünmesi.

---

3) Kimyasal Değişim

Tanım: Maddenin yapısı değişir, yeni maddeler oluşur.

Özellikleri

• Yeni madde ortaya çıkar.

• Genellikle geri dönüşmez.

Örnekler

• Demirin paslanması.

• Mumun yanması.

• Sütün ekşimesi.

---

4) Hâl Değişimleri

Maddeler, ısı etkisiyle katı, sıvı ve gaz hâlleri arasında geçiş yapabilir.

• Erime: Katı → Sıvı (Buzun suya dönüşmesi).

• Donma: Sıvı → Katı (Suyun buz olması).

• Buharlaşma: Sıvı → Gaz (Çamaşırların kuruması).

• Yoğuşma: Gaz → Sıvı (Soğuk bardakta su damlacıkları).

• Süblimleşme: Katı → Gaz (Naftalinin buharlaşması).

• Kırağılaşma: Gaz → Katı (Soğuk camda buz kristalleri).

---

5) Fiziksel ve Kimyasal Değişimi Ayırt Etme

• Eğer yeni madde oluşmuyorsa → Fiziksel değişim.

• Eğer yeni madde oluşuyorsa → Kimyasal değişim.

Örnek karşılaştırma

• Mumun erimesi → Fiziksel.

• Mumun yanması → Kimyasal.

---

6) Günlük Yaşam Bağlantıları

• Yemek pişirmek çoğu zaman kimyasal değişimdir (ekmek fırında kabarır).

• Çamaşırların kuruması fiziksel değişimdir.

• Arabanın motorunda yakıtın yanması kimyasal değişimdir.

• Kışın pencerelerde oluşan buhar yoğuşmaya örnektir.

---

7) Sık Yapılan Hatalar

• “Her değişim kimyasal değişimdir.” → Yanlış. Fiziksel değişim de vardır.

• “Fiziksel değişimler geri dönmez.” → Yanlış. Çoğu geri dönebilir.

• “Buharlaşma sadece sıcaklıkla olur.” → Yanlış. Oda sıcaklığında da buharlaşma gerçekleşir.

---

8) Evde/Sınıfta Yapılabilecek Etkinlikler

• Erime – Donma Deneyi: Buzları güneşte beklet, eridiğini gözlemle. Tekrar dondur.

• Çözünme Deneyi: Tuz ve şekeri ayrı bardaklarda suda çöz, fiziksel değişim olduğunu gözlemle.

• Yanma Deneyi (Öğretmen gözetiminde): Mum yak, erime ve yanma farkını karşılaştır.

---

9) Terimler Sözlüğü

• Fiziksel değişim: Maddenin hâli veya şekli değişir, yapısı aynı kalır.

• Kimyasal değişim: Maddenin yapısı değişir, yeni madde oluşur.

• Erime: Katının sıvıya dönüşmesi.

• Buharlaşma: Sıvının gaza dönüşmesi.

• Yoğuşma: Gazın sıvıya dönüşmesi.

---

10) Özet

• Maddenin üç hâli vardır: Katı, sıvı, gaz.

• Fiziksel değişimde yeni madde oluşmaz.

• Kimyasal değişimde yeni madde oluşur.

• Hâl değişimleri (erime, donma, buharlaşma, yoğuşma) fiziksel değişimdir.

• Günlük yaşamda hem fiziksel hem kimyasal değişimler sıkça görülür.

---

11) Mini Test

1. Şekerin suda çözünmesi hangi değişimdir?

2. Suyun buharlaşması hangi değişimdir?

3. Demirin paslanması hangi değişimdir?

4. Fiziksel değişime üç örnek ver.

5. Kimyasal değişime üç örnek ver.

6. Gazdan sıvıya geçiş hangi hâl değişimidir?

7. Katının gaza doğrudan geçmesine ne denir?

8. Mumun erimesi hangi değişimdir?

9. Mumun yanması hangi değişimdir?

10. Çamaşırların kuruması hangi değişimdir?

Cevap Anahtarı

1. Fiziksel.

2. Fiziksel.

3. Kimyasal.

4. Kağıdın yırtılması, buzun erimesi, suyun donması.

5. Odunun yanması, sütün ekşimesi, demirin paslanması.

6. Yoğuşma.

7. Süblimleşme.

8. Fiziksel.

9. Kimyasal.

10. Fiziksel.