Işık ve ses günlük hayatımızda sürekli karşılaştığımız iki önemli enerjidir. Işık sayesinde etrafımızı görür, ses sayesinde iletişim kurarız. Bu ünitede ışığın ve sesin yayılma özelliklerini, benzerlik ve farklılıklarını öğreneceksin.1) Işığın Yayılması

• Işık, doğrusal olarak yayılır.

• Boşlukta ve saydam maddelerde yayılabilir.

Örnekler

• Güneş ışınlarının düz çizgiler halinde yere düşmesi.

• El fenerinden çıkan ışığın doğrusal ilerlemesi.

Özellikleri

• Işık saydam ortamda geçebilir (cam, su).

• Opak maddelerden geçemez (tahta, taş).

• Yarı saydam maddeler ışığı kısmen geçirir (buzlu cam).

2) Sesin Yayılması

• Ses, bir titreşim sonucu oluşur.

• Sesin yayılması için madde (ortam) gerekir.

• Boşlukta ses yayılmaz.

Örnekler

• Telefon zilinin çalması → hava molekülleri titreşir.

• Davula vurulduğunda → ses dalgaları havada yayılır.

Özellikleri

• Ses katı, sıvı ve gaz ortamda yayılır.

• En hızlı katılarda, en yavaş gazlarda yayılır.

3) Işık ve Ses Arasındaki Farklar

4) Günlük Yaşam Bağlantıları

• Ay tutulması, ışığın doğrusal yayılması sayesinde gözlemlenir.

• Sinema perdesinde görüntü, ışığın doğrusal yayılmasıyla oluşur.

• Ses dalgaları olmadan telefon görüşmesi yapılamaz.

• Ambulans sireni → sesin dalgalar hâlinde yayılmasına örnektir.

5) Sık Yapılan Hatalar

• “Ses boşlukta da yayılır.” → Yanlış. Sesin yayılması için ortam gerekir.

• “Işık dalgalar hâlinde yayılır.” → Yanlış. Işık doğrusal yayılır.

• “Ses sadece havada yayılır.” → Yanlış. Ses katı ve sıvılarda da yayılır.

6) Evde/Sınıfta Yapılabilecek Etkinlikler

• Fener Deneyi: Feneri düz bir delikten geçirdiğinde ışığın doğrusal yayılımını gözlemle.

• Zil Deneyi: Zili cam fanusun içine koy, hava boşaltıldığında sesin kaybolduğunu gözlemle.

• İp Telefonu Deneyi: Plastik bardakları ip ile bağla, sesin katı ortamda daha iyi iletildiğini gözlemle.

7) Terimler Sözlüğü

• Saydam madde: Işığı tamamen geçiren madde.

• Opak madde: Işığı geçirmeyen madde.

• Yarı saydam madde: Işığı kısmen geçiren madde.

• Titreşim: Sesin oluşmasına neden olan hareket.

8) Özet

• Işık doğrusal yayılır, boşlukta da ilerleyebilir.

• Ses titreşimlerle oluşur, yayılması için madde gerekir.

• Ses katı, sıvı ve gazlarda yayılır.

• Işık ve sesin yayılma hızları farklıdır.

9) Mini Test

1. Işık hangi şekilde yayılır?

2. Sesin yayılması için ne gerekir?

3. Ses boşlukta yayılır mı?

4. Hangi ortamda ses en hızlı yayılır?

5. Işık hangi maddelerden geçemez?

6. Ambulans sireni hangi enerjiye örnektir?

7. El fenerinden çıkan ışığın yayılma özelliğini yaz.

8. Saydam maddeye bir örnek ver.

9. Sesin katı ortamlarda daha hızlı yayılmasının nedeni nedir?

10. Işık ve sesin bir farklılığını yaz.

Cevap Anahtarı

1. Doğrusal.

2. Madde (ortam).

3. Hayır.

4. Katı.

5. Opak.

6. Ses enerjisi.

7. Doğrusal yayılma.

8. Cam.

9. Tanecikler sık olduğu için.

10. Işık boşlukta yayılır, ses yayılmaz.